یازده وسیله برای تاثیر گذاشتن بر دل ها

سنت نبوی

مربوط به اهل سنت

این یازده وسیله، تیرهایی هستند برای شکار دل‌ها. منظور از این تیرها فضائلی هستند که دل‌ها به وسیله‌ی آن‌ها جذب می‌شوند، خطاها و عیب‌ها پوشیده می‌مانند و لغزش‌ها کمتر می‌گردند. این فضائل صفاتی هستند که تاثیری سریع و کار‌آمد بر روی دل‌ها دارند.

یازده وسیله برای تاثیر گذاشتن بر دل ها

پس ای دوست، حال که چنین است، به سرعت این تیرها را بردار و در حفظ آن‌ها کوشا باش و تلاش کن تا آن‌ها را به هدف بزنی و برای این امر از خداوند طلب یاری کن. زیرا این تیرها چنان‌اند که به محض رها شدن، دل‌ها را شکار می‌کنند.


وسیله‌ی اوّل: لبخند

گفته‌اند لبخند هم‌چون نمک در طعام است و از لحاظ تاثیر گذاری بر دل، با سریع‌ترین تیرهاست و در عین حال به منزله‌ی عبادت و صدقه دادن است. زیرا هم‌چنان که ترمذی روایت کرده است: «لبخند و گشاده‌رویی در هنگام ملاقات با برادر دینی‌ات، صدقه است.» عبدالله بن حارث نیز فرموده اند: «هیچ فردی را ندیده‌ام بیش از رسول الله «صلّی اللهُ علیهِ و سلّم» اهل لبخند باشد.»

وسیله‌ی دوم: آغاز کردن به سلام

آغاز کردن به سلام تیری است که به شکار اصابت می‌کند و طعمه جلوی دستت می‌افتد. امّا مهم آن‌است که این تیر همراه با گشاده‌رویی و نشاط و فشردن دست باشد. این چنین برخورد کردن، غنیمت و پاداش است. بنابراین کسی که آغاز به سلام ‌کند، کار بسیار نیکی انجام داده است. عمرندی گفته است: «با فرزند عمر از منزل بیرون رفتم، به هر کس که می‌رسید – از کوچک گرفته تا بزرگ – آغاز به سلام می‌کرد.» پیغمبر(ص) در این راستا فرموده‌اند: «هیچ‌کدام از نیکی‌ها را بی‌ارزش جلوه ندهید، اگر چه گشاده‌رویی در هنگام ملاقات با برادرت باشد.»

در موطأ چنین آمده است که پیامبر خدا «صلّی اللهُ علیهِ و سلّم» فرموده‌اند: «با یک‌دیگر مصافحه کنید چون مصافحه موجب از بین رفتن کینه‌ی دل‌ها می‌شود؛ و به یک‌دیگر هدیه دهید چون هدیه دادن موجب افزایش محبت و از بین رفتن کینه می‌گردد.»

وسیله‌ی سوم: هدیه دادن

هدیه دادن تاثیر شگفتی دارد. گوش و چشم و دل را می‌رباید. هدیه دادن به هم‌دیگر به مناسبت‌های مختلف، امری پسندیده است. اما به شرط آن‌که به شخص فشار وارد نکند و به اندازه‌ی توان مالی باشد.

ابراهیم زهری می‌گوید: حقوق پدرم را برایش گرفتم، دستور داد که مقدار زیادی از آن را ببخشم و هیچ‌کدام از دوستان و اهل بیتش را از قلم نیندازم. من نیز دستور او را اجابت کردم. گفتند: ای ابراهیم کسی را از قلم نینداختی؟ گفتم: نه. فرمود: چرا! مردی را از یاد بردی که مرا ملاقات کرد و بر من سلامی کرد که دارای چنین و چنان ویژگی‌هایی بود، بنابراین از حقوقم 10 درهم را برای او در نظر بگیر.

تاثیر سلام زیبا و نیکو را ببینید که موجب گردیده تا این شخص جواب آن سلام را با هدیه‌ای بدهد که هم‌سان و شایسته‌ی سلام کننده باشد.

وسیله‌ی چهارم: سکوت و کم حرفی (مگر در امور سودمند)

در مجالس از صحبت کردن با صدای بلند و پرحرفی پرهیز کن. سیادت مجالس را رها کن سعی کن عبادت دل‌انگیز و سخن پاک داشته باشی زیرا سخن پاک صدقه است. در صحیحین آمده است: «گفتار نیک، دشمنانت را نیز متاثر می‌کند، چه برسد به دوستان و برادران دینی‌ات.»

عایشه را ببینیم که در جواب یهودی گفت: «مرگ و نفرین بر شما» رسول الله «صلّی اللهُ علیهِ و سلّم» فرمودند: «ای عایشه او را به خودش واگذار، به‌درستی خداوند رفق و ملایمت را در همه‌ی امور دوست می‌دارد.» انس از پیغمبر خدا (ص) چنین روایت کرده است: «بر شما رفتار نیک و سکوت طولانی لازم است، قسم به کسی که نفس من در دست اوست، آدمی‌زاد با «مقابله به مثل» اصلاح نمی‌شود.» ابویعلی و بزاز و غیر آن‌ دو نیز این را روایت کرده‌اند.
انسان اهل ورع و تقوی، زبان خود را کنترل می‌کند اگرچه او را به سخن گفتن وادارند.

وسیله‌ی پنجم: خوب گوش دادن، سکوت مؤدبانه و قطع نکردن سخن دیگران

رسول الله «صلّی اللهُ علیهِ و سلّم» هرگز، سخن کسی را قطع نمی‌کرد تا این‌که طرف خودش سخنش را تمام می‌کرد و هرکس بر چنین عادتی خود را پرورش دهد، محبوب مردم می‌گردد و او را بزرگ می‌دارند. بر ‌عکس، کسانی که بسیار توی حرف دیگران می‌پرند و سخن آنان را قطع می‌کنند، در نظر دیگران سبک عقل شناخته می‌شوند. درباره‌ی این اخلاق پسندیده از «عطا» بشنو که فرموده‌اند: «هرگاه مردی با من سخن می‌گفت، چنان به او گوش می‌کردم که گویی نمی‌شنوم در حالی که پیش از آن‌که او سخن بگوید، من آماده شنیدن بودم.»

وسیله‌ی ششم: خوش‌سیمایی و ظاهر‌آرایی

منظور از خوش‌سیمایی، لباس زیبا و بوی خوش است.همان‌طور که در صحیح مسلم آمده است، رسول الله «صلّی اللهُ علیهِ و سلّم» می‌فرماید: «به درستی خداوند زیباست و زیبایی را دوست می‌دارد.»

عمر بن‌خطاب می‌فرماید: « جوان پرهیزگارِ پاکیزه‌ی خوش‌بو مرا به شگفتی وا می‌دارد.» عبدالله فرزند احمد بن‌حنبل نیز می‌گوید: «هیچ فردی را ندیدم بیش از امام احمد بن‌حنبل در حفظ پاکیزگی، اصلاح سر و صورت، نظافت بدن و پوشیدن لباس پاک و سفید کوشا باشد.»

وسیله‌ی هفتم:نیکوکاری و برآورده کردن نیازمندی‌ها

این وسیله‌ دل‌ها را به چنگ می‌‌آورد. به مردم نیکی کن تا دل‌های آنان بنده‌ی تو ‌شوند. از دیرباز انسان‌ها بنده‌ی احسان بوده‌اند. از این فراتر ـ ‌‌هم‌چنان‌که پیامبر «صلی الله علیه وسلم» می‌فرماید‌ـ آدمی به وسیله‌ی آن می‌تواند محبت و دوستی خدا را به دست آورد. محبوب‌ترین مردم نزد خدا سودمند‌ترین آنان برای مردم است. خداوند نیز می‌فرماید: «نیکوکار باشید به درستی که خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد. هرگاه رفیق مردان شدی، خدمتکار آنان باش و با محبت و لطف خود وجود تشنه‌ی آن‌ها را سیراب کن.
بسی جای تعجب است که کسی بتواند به ‌وسیله‌ی پول بردگان را بخرد اما نتواند با اخلاق نیکویش آزادگان را بخرد. هرکس نیکوکاریش زیاد شود، یاورانش زیاد می‌شوند.

وسیله‌ی هشتم: بخشش مال

هر قلبی کلیدی دارد و مال و ثروت نیز کلید بسیاری از دل‌هاست. همان‌طور که در صحیح بخاری آمده؛ پیامبر «صلی الله علیه وسلم» می‌فرماید: «اگر من به کسی و دیگری چیزی ببخشم برایم دوست‌داشتنی‌تر از آن ‌است ‌که بترسم خداوند او را در آتش جهنم بیفکند.

صفوان بن‌امیه به‌خاطر تلاش و جلوگیری از پیشرفت اسلام و حیله‌گری‌هایش و طرح نقشه‌‌ی ترور پیامبر «صلی اللهُ علیهِ و سلّم»، روز فتح مکه از دست مسلمانان فرار کرد. رسول‌ الله «صلی اللهُ علیهِ و سلّم» به او امان داد و او نیز نزد پیامبر برگشت و از او دو ماه فرصت خواست تا تصمیم بگیرد که اسلام را قبول کند یا خیر؛ رسول الله «صلّی اللهُ علیهِ و سلّم» نیز به او چهار ماه فرصت داد تا راه خود را انتخاب کند. در حالی‌که هنوز اسلام نیاورده بود، همراه پیامبر «صلی الله علیه وسلم» به سوی حنین و طائف رفت و بعد از محاصره‌ی طائف در حالی‌که پیامبر «صلی الله علیه وسلم» به غنایم نگاه می‌کرد، دید که صفوان به گله‌ی احشام و چهارپایان خیره شده است. پیامبر «صلی الله علیه وسلم» نیز او را به حال خودش واگذاشت تا این‌که مدتی گذشت. سپس به او فرمود: ای ابا وهب آیا این همه غنایم تو را به تعجب انداخته؟ گفت: بله. پیامبر «صلی الله علیه وسلم» فرمود: همه‌ی آن‌چه را که می‌بینی، از آنِ تو. صفوان گفت از هیچ احدی چنین بخششی برنمی‌آید جز از ذات پیامبر. شهادت می‌دهم که هیچ خدایی جز الله نیست و محمد بنده و فرستاده‌ی اوست.‌

پیامبر «صلی الله علیه وسلم» با چنین موضع‌گیری نیکویی بعد از آن‌که راه ورود به قلب صفوان را شناخت، توانست به دل او راه یابد. این همه بخل و تنگ‌دستی برای چه؟! برای چه این همه خودداری و دست‌خشکی از سوی گروهی از مردم؟! گاهی برخی افراد که می‌خواهند چیزی ببخشند، چنان برخورد می‌کند که فقر در چشمانشان دیده می‌شود.

وسیله‌ی نهم: حسن ظن به دیگران و معذور دانستن آن‌ها.

هیچ راهی آسان‌تر و سریع‌تر از این را بهتر از این مورد برای نفوذ در دل‌ها نمی‌توان یافت. به اطرافیانت حسن‌ظن داشته باش و از گمان بد نسبت به آنان بپرهیز. مبادا در کمین حرکات و سکنات آنان نشسته باشی و با عقل خود به تحلیل نشست و برخاست‌های‌شان پرداخته و هرجور که دوست داری فکر کنی!

سخن «متنبی» را بشنو که می‌گوید: آن‌گاه که آدمی بدکاره شد، گمانش نیز بد می‌شود. اگر چنان‌چه برادرانت به خیال‌بافی‌هایی که بدانان عادت کرده و آن‌ها را درست می‌پندارند. خود را بر عذر آوردن برای آن‌ها عادت بده.

«ابن‌مبارک» می‌گوید: «مؤمن معذرت برادران دینی را می‌پذیرد، اما منافق به دنبال لغزش‌هاست.»

وسیله‌ی دهم: اعلان دوستی و محبت نسبت به دیگران

هرگاه کسی را دوست داشتید یا در نظر تو جایگاهی یافت، او را از آن باخبر کن. زیرا با این جایگاه ویژه‌ای در قلب وی پیدا خواهی کرد. هم‌چنان‌که در صحیح جامع آمده که پیامبر «صلی الله علیه وسلم» فرمودند: «هرگاه کسی را دوست داشتی، به نزد او برو و او را از این امر باخبر کن.»

در روایت مرسلی نیز این جمله به آن افزوده شده است: (اعلان دوستی و محبت سبب تداوم محبت و دوستی می‌شود.) این اعلان به شرطی ارزش دارد که دوستی و محبت فقط به خاطر خدا باشد و هیچ امیال و آرزوی دنیایی از قبیل جاه و مقام و شهرت و شوکت و مال و جمال در آن نباشد. زیرا هر اخوّتی که به خاطر خدا نباشد، بر باد است و در قیامت به دشمنی تبدیل می‌شود. گروهی از دوست‌داران در آن روز دشمن گروهی دیگر خواهند شد، جز متقین. همان‌گونه که رسول الله «صلی الله علیه وسلم» فرموده است: «در روز قیامت آدمی با آن‌کس که دوستش دارد حشر می‌گردد.» پس اعلان دوستی و محبت از بزرگ‌راه‌های تأثیرگذاری بر دل‌هاست. بنابراین یا باید جامعه پر از برادری و محبت باشد، یا پر از تفرقه و اختلاف و دشمنی.

این امر سبب شد که پیامبر «صلی الله علیه وسلم» برای به‌وجود آوردن جامعه‌ای لبریز از محبت‌‌ حریص باشد و بین مهاجرین و انصار اخوّت برقرار کند؛ حتی به جایی رسید که آن‌ها را دو به دو با هم برادر ساخت. این دوستی به حدی رسید که دو برادر چون بسیار هم‌دیگر را دوست می‌داشتند، بعد از شهادت در جنگ آن‌ها را در یک قبر واحد دفن می‌کردند. «وارد بهشت نمی‌شوید هیچ یک از شماها تا این‌‌که ایمان بیاورید و ایمان نیاورده‌اید تا این‌که یک‌دیگر را دوست بدارید، آیا شما را از چیزی آگاه نکنم که هرگاه آن را انجام دهید در بین شماها محبت ایجاد ‌شود؟ پس باید «سلام کردن را در بین خود رواج دهید.»

وسیله‌ی یازدهم: مُدارا

آیا هنر مُدارا را به خوبی انجام می‌دهی؟ آیا فرق بین مدارا و چاپلوسی را می‌شناسی؟
امام بخاری در صحیحش از عایشه رضی‌الله‌عنها روایت می‌کند که مردی اجازه طلبید که به حضور حضرت «صل‌الله‌علیه‌و‌سلم» برسد. وقتی آن حضرت ایشان را دید فرمودند: «چه برادر بدی برای عشیره است. وقتی نشست، حضرت با گشاده‌رویی و شادابی با او برخورد کرد. چون از آن‌جا رفت، حضرت عایشه به او فرمودند: «ای رسول خدا چرا هنگامی که آن مرد را دیدی چنان و چنین گفتی اما بعد با گشاده‌رویی با او برخورد کردید؟ رسول‌الله فرمودند: «ای عایشه تاکنون از من زشتی‌ای به یاد داری؟»

بدترین مردم در روز قیامت کسی است که مردم او را ترک می‌گویند به خاطر ناسزاگوییش.

«ابن‌حجر» در فتح‌الباری می‌گوید: «این حدیث قاعده‌ای است درباره‌ی مدارا کردن». هم‌چنین سخن قرطبی را نقل می‌کند که «فرق بین مدارا و چاپلوسی این است که مدارا عبارت است از بذل بخشش دنیا به خاطر آباد کردن دنیا یا دین، یا هر دوی آن‌ها و این کار مباح و گاهی مأمور به آن است ولی چاپلوسی از دین گذشتن برای آبادانی دنیاست.
بنابراین مدارا عبارت است از نرم‌سخنی و خوش‌رویی با فاسقان و اهل فحاشی و بدزبانی و در ثانی ممکن است مدارا کردن با آنان سبب هدایت آنان شود به شرط این‌که از معیارهای دینی چشم‌پوشی نشود. مانند: مهربانی، معذرت‌خواهی، تعریف و تمجید کسی به واسطه‌ی صفاتی که دارای آن‌هاست به خاطر مصالح شرعی. از پیامبر «صلی الله علیه وسلم» روایت شده است که فرموده‌اند: «مدارا کردن با مردم صدقه است.» این حدیث را طبرانی و ابن‌السنی اخراج کرده‌اند و ابن‌بطال می‌فرمایند: «مدارا از اخلاق مؤمنان است و عبارت است از متواضع بودن برای مردم و دوری از سخن خشونت‌آمیز با آنان و این در واقع از مهم‌ترین و نیرومندترین اسباب دوستی است.»

والسلام علیکم و رحمة الله

سایت اصلاح